Dlaczego projektowanie dla osób w procesie zdrowienia jest tak wymagające?
W architekturze są projekty, które zaczynają się od marzeń o widokach, dużych przestrzeniach i efektownych formach. Są też takie, które zaczynają się od… ciszy. Od delikatnego szeptu potrzeb, które trudno uchwycić w słowach, bo są bardziej odczuciem niż konkretnym wymaganiem. Dom regeneracji należy do tej drugiej kategorii. To budynek, w którym forma i funkcja zostały podporządkowane jednemu, wyjątkowemu zadaniu: wspieraniu człowieka w powrocie do zdrowia.
Wyobraźmy sobie poranek po powrocie ze szpitala. Powietrze jest rześkie, ale nie lodowate. Na półprzezroczystych panelach galerii osiada rosa, a za nimi widać lekko rozmyty zarys ogrodu. Pierwsze promienie słońca wpadają do wnętrza nie wprost, lecz przez filtr roślin, które oplatają konstrukcję podwójnej fasady. Ciszę przerywa jedynie skrzypnięcie drewna pod stopami, gdy ktoś stawia pierwszy krok na swojej ścieżce regeneracji – korytarzu otaczającym cały dom, który jest jednocześnie przestrzenią do spacerów, obserwacji i łagodnego oswajania się ze światem.
Projektowanie dla osoby w procesie zdrowienia to sztuka umiaru i empatii. Światło musi być obecne, ale nie może oślepiać. Widok na ogród powinien inspirować, ale nie przytłaczać nadmiarem detali. Powietrze powinno krążyć swobodnie, ale bez przeciągów. A poczucie bezpieczeństwa powinno być tak silne, by każdy krok – nawet ten w najdalszy narożnik domu – odbywał się w strefie komfortu.
W Domu regeneracji wszystkie te elementy spotykają się właśnie w przestrzeni podwójnej fasady. Galeria otula dom niczym miękka, elastyczna membrana, zmieniając swoją formę w zależności od stron świata: od pełnego przeszklenia, przez lamele filtrujące światło, po półprzezroczyste panele z tkaniny i roślin. Dzięki temu codzienny rytuał spaceru wokół domu staje się nie tylko ćwiczeniem ciała, ale i terapią zmysłów – subtelną, nieinwazyjną, ale konsekwentnie obecną.
O cyklu
Zacznijmy myśleć
To motto mojej pracowni architektury teoretycznej Archilab i punkt wyjścia dla każdego projektu. W ramach cyklu koncepcyjnego tworzę fikcyjnego klienta, jego historię, potrzeby i ograniczenia. Na tej podstawie powstaje brief, a następnie propozycja architektoniczna traktowana jako studium przypadku.
Nie tworzę katalogu gotowych domów – badam możliwości architektury. W każdym miesiącu wybieram jeden motyw przewodni – w tym miesiącu podwójne fasady – i pokazuję, jak może on ewoluować w zależności od kontekstu, funkcji czy osobowości użytkownika.
Każda typologia to pytanie i zaproszenie do rozmowy. Bo architektura zaczyna się tam, gdzie zaczynamy myśleć – o ludziach, ich rytmie życia i o tym, jak przestrzeń może wspierać codzienność.
Jak wygląda brief takiego domu?
Powrót do domu po chorobie jest jednocześnie ulgą i wyzwaniem. Znajome kąty nagle stają się poligonem nowych potrzeb: schody wydają się wyższe niż kiedyś, światło wpadające przez okno potrafi razić, a hałas z ulicy – męczyć. W tym stanie dom przestaje być tylko miejscem do mieszkania. Staje się sprzymierzeńcem w procesie zdrowienia.
Mieszkaniec Domu regeneracji potrzebuje czegoś więcej niż standardowych rozwiązań. Potrzebuje światła, ale takiego, które nie wymusza mrużenia oczu – raczej miękkiego, filtrowanego, które zmienia się wraz z porą dnia. Potrzebuje kontaktu z naturą, ale na własnych zasadach – z możliwością obserwowania świata bez wystawiania się na jego zmienną pogodę. Potrzebuje przestrzeni do poruszania się, ale takiej, w której każdy krok odbywa się w osłoniętym, przyjaznym środowisku, bez ryzyka, że zimny wiatr czy nagłe słońce przerwą spacer.
Dlatego punktem wyjścia staje się idea stworzenia domu, który zapewnia możliwość wyboru: czy dziś otworzyć się na świat, czy raczej odsunąć go nieco dalej; czy zanurzyć się w cieple słonecznych promieni, czy odpocząć w półcieniu; czy wyjść na zewnątrz, czy pozostać w ochronnej strefie pośredniej. Wszystko po to, by każdy dzień rekonwalescencji mógł mieć swój własny, łagodny rytm, w którym architektura nie przeszkadza, a dyskretnie pomaga.
Mieszkaniec Domu regeneracji budzi się wcześnie, ale nie po to, by od razu rzucić się w wir obowiązków. Jego poranki zaczynają się od obserwowania światła – jak powoli przesuwa się po ścianach, jak zmienia odcień wraz z porą dnia. Pierwsze kroki stawia w przestrzeni, która nie wymaga od niego gotowości na niespodzianki – temperaturę ma niemal stałą, dźwięki są stłumione, a widok na ogród lekko przefiltrowany.
W ciągu dnia porusza się powoli, czasem dla ćwiczenia, czasem po prostu, by zobaczyć, co się zmieniło za oknem. Niekiedy to tylko przelatujący ptak, innym razem cień drzewa poruszającego się na wietrze. Każdy z tych obrazów jest częścią terapii – nieplanowaną, ale wyczekiwaną.
Dom nie zmusza go do podejmowania decyzji w pośpiechu. Nie ma tu nagłych kontrastów ani przestrzeni, które „atakują” bodźcami. Wszystko jest płynne – światło, temperatura, przejścia między strefami. Tak jak zdrowienie jest procesem, tak i ten dom jest procesem: reaguje, dostosowuje się, zmienia swój nastrój w zależności od potrzeb mieszkańca.
Wieczorem wnętrza są ciepłe, osłonięte, a jednak otwarte na widok nieba. Można usiąść w ulubionym miejscu i patrzeć, jak stopniowo zapada zmrok, nie odczuwając chłodu ani wiatru. To dom, w którym każdy dzień – nawet ten spędzony tylko na kilku krokach – jest krokiem naprzód w stronę zdrowia.
Czy architektura może realnie leczyć?
Jeżeli architektura potrafi kształtować nastrój, regulować rytm dnia i wpływać na zachowania, to czy może również aktywnie wspierać proces zdrowienia? Nie chodzi tylko o to, by zapewnić komfort i bezpieczeństwo – to oczywiste. Pytanie brzmi, czy przestrzeń może stać się sprzymierzeńcem terapii, delikatnie, ale konsekwentnie wpływając na ciało i umysł: światłem, temperaturą, widokiem, akustyką.
Być może uzdrowienie nie jest wynikiem jednego wielkiego gestu, lecz sumą drobnych, powtarzalnych doświadczeń, w których udział bierze także otoczenie. Poranek w świetle filtrowanym przez rośliny. Cichy spacer w półcieniu, osłonięty od wiatru. Możliwość obserwacji zmieniającej się pogody bez narażania się na jej chłód. Jeśli te elementy pojawiają się codziennie, w uporządkowanym rytmie, to czy architektura nie staje się wówczas narzędziem rekonwalescencji – równie istotnym jak terapia medyczna?
Jaki problem projektowy rozwiązuje ten dom?
Jak zaprojektować przestrzeń, która nie tylko spełnia podstawowe wymagania komfortu, ale staje się aktywnym, codziennym wsparciem w procesie zdrowienia? Jak stworzyć środowisko, które reaguje na wahania samopoczucia, pozwala regulować kontakt ze światem zewnętrznym i dostosowywać intensywność bodźców do potrzeb chwili?
Najtrudniejsze w tym zadaniu jest pogodzenie dwóch sprzecznych na pierwszy rzut oka wymagań: z jednej strony zapewnienie ochrony i poczucia bezpieczeństwa, z drugiej – zachęcanie do ruchu, obserwacji i stopniowego powrotu do pełniejszej aktywności. Trzeba znaleźć sposób, by użytkownik mógł codziennie decydować: „Dziś chcę świat wpuścić do siebie” albo „Dziś potrzebuję się od niego oddzielić” – bez poczucia wysiłku i skomplikowanych gestów, w sposób naturalny, intuicyjny.
Jak działa koncepcja galerii otulającej cały dom?
Rozwiązaniem jest przestrzeń pośrednia, która nie jest dodatkiem do domu, lecz jego integralną, otulającą warstwą – galeria w formie ciągłego pierścienia. Biegnie dookoła całego budynku, zmieniając swój charakter w zależności od stron świata i funkcji wnętrz. Od południa jest w pełni przeszklona, wpuszcza ciepło i światło; od północy staje się półprzezroczysta, z filtrem zieleni i miejscami do odpoczynku w cieniu; od wschodu otwiera się na poranne słońce, od zachodu daje schronienie przed popołudniowym żarem.
Ta galeria nie jest zwykłym korytarzem. To „ścieżka regeneracji” – miejsce codziennego ruchu, obserwacji i powolnego oswajania się ze światem. Spacerując nią, można doświadczyć różnych mikroklimatów: ciepłego, jasnego południa, rześkiej północy, miękkiego światła wschodu i złotego blasku zachodu – wszystko w obrębie jednej, bezpiecznej przestrzeni.
Jej szerokość zmienia się w zależności od funkcji: czasem jest wąska, pozwalając na spokojny przejściowy krok, innym razem rozszerza się w zatokę z leżanką, stołem czy miejscem do ćwiczeń oddechowych. Transparentność fasady można regulować – przesuwne panele szklane, lamele, tkaniny i rośliny umożliwiają dostosowanie widoku i ilości światła do nastroju użytkownika.
Galeria pełni podwójną rolę: jest fizycznym buforem chroniącym wnętrze przed przegrzewaniem, wychłodzeniem i hałasem, a jednocześnie strefą psychicznego bezpieczeństwa, z której można obserwować świat bez konieczności pełnego w nim uczestnictwa. To nie tylko element konstrukcyjny, ale codzienne narzędzie wspierające proces zdrowienia.
Jaką rolę pełni tu podwójna fasada?
W tym projekcie podwójna fasada jest czymś znacznie więcej niż barierą chroniącą przed warunkami atmosferycznymi. To druga skóra domu – półprzezroczysta membrana, która oddycha, filtruje i reaguje na potrzeby mieszkańca. Jej podstawowym zadaniem jest tworzenie stabilnego mikroklimatu: amortyzowanie różnic temperatur, łagodzenie wiatru, filtrowanie światła, a także tłumienie hałasów dochodzących z zewnątrz.
Dzięki swojej ciągłości wokół budynku, fasada ta eliminuje ostre granice między wnętrzem a światem zewnętrznym. Tworzy przestrzeń pośrednią, w której można się zatrzymać – ani w pełni „w domu”, ani całkowicie „na zewnątrz”. To w niej zachodzi proces stopniowego otwierania się na bodźce: od zamkniętego, intymnego wnętrza po kontrolowany kontakt z ogrodem i otoczeniem.
Technicznie, podwójna fasada pozwala na precyzyjną regulację warunków – przesuwne panele, ruchome lamele czy moduły z roślinnością umożliwiają kontrolę ilości światła, kierunku przewiewu, a nawet stopnia prywatności. Psychologicznie, pełni funkcję „tarczowo-przepuszczalną”: daje poczucie ochrony, ale nie izoluje całkowicie, pozwalając na obserwację i doświadczanie zmian w otoczeniu w bezpiecznych, wybranych dawkach.
To właśnie ta elastyczność – możliwość dostosowania się do stanu zdrowia, nastroju i pogody – sprawia, że podwójna fasada staje się w tym projekcie elementem terapeutycznym. Nie jest dekoracją ani wyłącznie rozwiązaniem inżynieryjnym, lecz aktywnym uczestnikiem codziennego rytuału zdrowienia.
Jakie rozwiązania techniczne pozwalają osiągnąć taki efekt?
Konstrukcja galerii i podwójnej fasady opiera się na lekkim, modułowym szkielecie, który biegnie wokół całego domu w regularnym rytmie słupów. To na nim mocowane są wymienne panele – szklane, półprzezroczyste lub pełne – pozwalające precyzyjnie kształtować relację między wnętrzem a otoczeniem. Od strony południowej dominują przeszklenia z selektywnym filtrem UV i powłoką niskoemisyjną, które zimą wspierają pasywne dogrzewanie, a latem redukują nadmierne nasłonecznienie.
W strefach północnych i zachodnich zastosowano większy udział roślinności: pnącza na stalowych siatkach, rośliny donicowe wbudowane w balustrady oraz modułowe skrzynie z zielenią, które można przestawiać i wymieniać. Od wschodu pojawiają się panele lamelowe z drewna termicznego, przepuszczające miękkie światło poranka.
Wentylacja galerii jest w pełni naturalna – przesuwne segmenty umożliwiają regulowanie przewiewu w zależności od pory roku i preferencji mieszkańca. Posadzka wykonana jest z materiałów o wysokiej pojemności cieplnej, co stabilizuje temperaturę w przestrzeni buforowej. W wybranych miejscach zastosowano ogrzewanie niskotemperaturowe (np. maty w podłodze), aby w chłodniejszych miesiącach spacer po galerii był równie komfortowy jak latem.
Cały system zaprojektowano tak, by był łatwy w utrzymaniu i modyfikacjach. Panele można wymieniać sezonowo, a zieleń dostosowywać do zmieniających się potrzeb. Dzięki temu galeria staje się nie tylko architekturą, ale żywym organizmem, który ewoluuje wraz z mieszkańcem i jego procesem zdrowienia.
Czym jest Dom regeneracji w swojej istocie?
Ta koncepcja to przykład architektury, która dostraja się do człowieka – reaguje na jego potrzeby, nastrój i rytm dnia. Podwójna fasada i galeria w formie ciągłego pierścienia tworzą przestrzeń, która jest jednocześnie ochroną, miejscem ruchu i punktem obserwacji. W procesie zdrowienia staje się codziennym narzędziem – pozwala decydować o stopniu kontaktu ze światem, buduje poczucie bezpieczeństwa, a jednocześnie zachęca do aktywności.
Choć ta typologia została opracowana z myślą o domu prywatnym, jej potencjał jest znacznie szerszy. Ten sam model można zastosować w innych typach budynków: w ośrodkach rehabilitacyjnych, gdzie galeria pełniłaby funkcję miejsca terapii ruchowej; w hospicjach, gdzie dawałaby pacjentom kontakt z naturą bez opuszczania bezpiecznej przestrzeni; w sanatoriach, w których stałaby się elementem codziennej kuracji; czy nawet w szkołach i przedszkolach, jako osłonięta strefa zabaw i edukacji na świeżym powietrzu. W każdym z tych przypadków idea jest ta sama – stworzyć warstwę pośrednią między wnętrzem a światem, która może być dostosowana do chwilowych potrzeb użytkownika.
To architektura, która nie jest jedynie konstrukcją, ale systemem relacji – pomiędzy człowiekiem, światłem, powietrzem i otoczeniem. Tak zaprojektowana przestrzeń nie tylko chroni i funkcjonuje, ale realnie uczestniczy w procesie poprawy jakości życia.
